Hið hnattvædda krabbamein

Að hlunnfara almenning!

Það skiptir máli að allt verði upp á borðum!

Það þarf röggsemi stjórnenda FME og viðskiptaráðherra í þessu máli til að tiltrú almennings hrynji ekki ennfrekar gagnvart ríkjandi stjórn fjármála hér í landinu...ef eitthvað er eftir!

EF ekki verður neitt að gert og fólki sem hagsmuna á að gæta tekst í skjóli úreltra samninga sem grundvöllur er fyrir löngu brostinn fyrir að koma sér betur efnahagslega en aðrir, og leika þannig á kerfið (með refsbrögðum) - sitja Íslendingar við mjög mismunandi borð í þessu samfélagi.

Það er svosem ekki nýtt en alvarleiki þessa máls er slíkur að til byltingar gæti komið ef að ekki er eitthvað að gert og það hratt og örugglega. Það er ekki nóg að koma með yfirlýsingar um að rannsaka eitthvað - hér þarf að framkvæma. Því mér sýnist á öllu að þeir Íslendingar sem eitthvað eiga aflögu og eru hluti af velmegandi fólki þessa lands hafi svo mikið að gera í augnablikinu við að koma peningunum sínum í lóg að mér og fleiri öðrum líður eins og Súrrealískri bíómynd.

Svo finnst mér auðvitað í framhaldi af því að Jónas Fr. forstjóri Fjármálaeftirlitsins og aðrir samstarfsmenn hans ættu að skila jólagjöfunum frá Kaupþingi og öðrum bönkum. Á nýársdag þessa árs 2008 varði hann gjafir frá bönkunum en er einhver sem man hvað hann fékk í jólagjöf árið 2006?  

Læt hér annars fylgja mynd sem sýnir umfang heimsviðskipta á dag (miðað við 2007) skipt eftir fjármálagreinum (skipt upp í hlutabréfaviðskipti, gjaldeyrisviðskipti (tengjast útflutningi og innflutningi) og afleiðuviðskipti). Þeir sem að geta lesið sig í gegnum þessa skiptingu sjá og spyrja sig

a) Lifðum við í þeirri firru að halda að við gætum byggt upp alþjóða hagkerfi sem að minnstum hluta byggðist á verðmætasköpun af beintengdri framleiðslu (áþreifanlegra vara)?

b) Var heimshagskerfið og alþjóðlegur fjármálaheimur á kókaíni í maníu?

c) Er nema von að bólan hafi sprungið?

Óþolandi að líða fyrir tortryggni

Að taka upp eða tengjast - tvö ólík mál

Fréttamaðurinn Þóra Kristín Ásgeirsdóttir spurði norska utanríkisráðherrann Jonas Gahr Störe hvaða afstöðu norsk stjórnvöld hefðu til einhlýtrar upptöku norsku krónunnar. Jonas útskýrði sín sjónarmið og stjórnarinnar norsku á þann hátt að sameiginlegra hagsmuna varðandi viðskiptaflæði milli þjóðanna væri ekki fyrir að fara og því væru norsk stjórnvöld ekki hlynnt því að Islendingar tækju upp norska krónu. Í raun er þetta ekki spurning sem að komið er að þar eð tenging við norsku krónuna væri í öllu falli ákveðin byrjun á meðan að Jón Daníelson hagfræðingur hefur held ég á réttu að standa að því er varðar að aldrei hefur það verið gæfusamt skref að taka einhlýtt upp nýja mynt. Þetta eru því tvö ólík mál.

Mig langar að bæta því við hér að vinkona mín og fyrrum samstarfskona Bente Aasjord er búin að vera hér á Íslandi undanfarna daga að dekka ástandið fyrir norska alþýðusambandið þar sem hún vinnur nú sem samfélagsfræðikona. Hún er frá Norður Noregi (Nordland), nánar tiltekið Steigen sem er alveg ótrúlega fallegur staður innan við Lofoten skagann, en starfar semsé í Osló (bæði í fjarvinnu og nærvinnu). Hún hafði heyrt aðrar raddir en Jonas er talsmaður fyrir úr röðum þingmanna og ráðherra úr norska þinginu. Það er þó þannig að Norður Norðmenn eru sérstaklega hliðhollir Íslendingum enda sennilega þaðan sem forfeður okkar komu á sínum tíma. Ótrúlega lík menning og okkar. 

Ég og hún erum búnar að ræða fram og tilbaka á milli þess sem hún hefur verið að taka viðtöl við ólíka íslenska stjórnmálamenn um ástand mála. Hún skilur ekki alveg afstöðu Jens Stoltenberg og því má auðvitað bæta við að þegar að hann var spurður stóð fjármálaráðherra Noregs flissandi við hliðina á honum. Það sem hefur gerst í Noregi er að umræða um Evrópuaðild Norðmanna hefur blossað upp í kjölfar fjármálahruns Íslands. Það er stjórnarflokkunum í hag, þar eð þeir eru hlynntir aðild Noregs að ESB, sem norska þjóðin hefur sagt nei við tvisvar í þjóðaratkvæðagreiðslu. Eins og flestir vita er mismunandi afstaða til þessa milli norðurs og suðurs. Norður Norðmenn eru ekki eins fylgjandi aðild og Suður Norðmenn. 

Ástand Íslands er því stórpólitískt mál í Noregi þegar nánar er að gáð.

Norsk króna ekki í umræðunni

Félagslegar umbreytingar

Nú gengur Íslenskt samfélag, sérstaklega á höfuðborgarsvæðinu í gegnum umbreytingar í félagslegri stöðu fólks á milli. Staða margra mun riðlast. Munurinn gæti orðið sýnilegur milli  hverfa og bæjarhluta. Án þess að mála fjandann á vegginn er ekki ólíklegt að ákveðin rými höfuðborgarsvæðisins verði ver stödd en önnur á komandi misserum. Þetta er samfélagsvandi sem við þurfum að takast á við. Í landfræðinni er löng hefð fyrir rannsóknum í mismunandi borgarrýmum (og þannig séð, í búseturýmum almennt). Ein versta afleiðing í afkomu-mismun milli bæjarhluta (sem nú þegar er raunar til staðar og hefur verið allt hið yfirlýsta velmegunartímabil) eru glæpir og fíkn og glæpir sem afleiðing af því, sem komin eru til vegna örvæntingar fólks. Oft atvinnuleysis, örorku og afleiddra vandamála við að sjá fyrir sér og sínum.

Rannsóknir á björgum fólks milli hverfa á grundvelli afkomu sýna að aðferðir til að bjarga sér, hugarfar til sjálfsbjargar, möguleikar heimilanna til að tryggja sér lífsviðurværi og  framlag heimilanna til nærumhverfisins er mismunandi farið.

Nóbelsverðlaunahafinn Amartya Sen hefur fært rök fyrir því að efnislegt ójafnrétti (við köllum það á Íslandi mismun í afkomu fólks) þurfi að skoða úfyrir kassann tekjur eða tekjuspá og notagildi eða nytjar. Hann telur miklu mikilvægara að kortleggja "capabilities" persóna eða heimila. Það er, hvaða krafta (í óeiginlegum og eiginlegum skilningi) getur persónan eða heimilið boðið fram. Í þessu ljósi er ekki endilega víst að íbúar einbýlishúsahverfis með 200-400 fermetra heimilum sé að skila neinu verulegu til nærsamfélagsins. Þannig gæti braggahverfi eða smáíbúðahverfi, blokkarhverfi haft meiri félagsauð en auðmannahverfið. Framlag íbúa til að skapa gott samfélag og tryggt er þar með meira í braggahverfi fortíðarinnar en í auðmannahverfinu. Þetta þarf þó ekki endilega að vera svona. Hér er einungis dregið fram mjög andstæðufullt dæmi til að gera dæmið skýrara.

Raunar sýna rannsóknir að þrátt fyrir að lítið sé um peninga eru sum heimili og svæði betur í stakk búin að veita dýpri og víðtækari félagslegan stuðning og samheldni. Umhverfið nýtur góðs af þessu í formi trausts milli íbúa, öryggis og þarmeð aukinnar vellíðunar íbúanna. Ef ætti að snúa þetta upp á kapítaliska haghugsunardrætti má segja að virði fasteigna á markaði ætti að vera þess meira þar eð yndisaukagildi hverfis/götunnar/hússins væri hluti af verðmætamati þess.

Við erum svo vel sett hér á Íslandi að við búum ekki við félagslega fátækt í stórum mæli, almennt er menntastig hátt, við búum ekki við stöðugan vöruskort og möguleikar okkar til sjálfbjargar eru ótal margir miðað við á mörgum öðrum svæðum heims.  Hér eru allar forsendur til að halda vel á málum og nýta félagsauð þrátt fyrir peningaleysi til góðs fyrir sig og sína og nærumhverfið. Það er líka hagkerfi.

Hagur fólks í samfélagi og félagsleg umgjörð og andrúmsloft eru mikilvægar fléttur sem vert er að huga að á þessum tímum. Bjargi sér hver sem getur einstaklingshyggja (t.d við að falsa peningaseðla, eða flýja frá bensíndælunni) er skammgóður vermir í því sambandi.

Það er til dæmis hægt að nýta tímann til að efla samveru fólks í hagnýtingartilgangi. Það gæti til dæmis verið mjög góð hugmynd að virkja nágranna í að fegra umhverfið saman. Hver veit nema að ný vinasambönd yrðu til sem gleddu. Það gæti verið góð hugmynd að nýta tímann til að borða saman,og svo er það ódýrara ef að lagt er í einn pottrétt saman. Og svo er það líka skemmtilegra og öllum líður betur en ef þeir hefðu setið einir fyrir framan enn eina sápuna í sjónvarpinu eða falið sig bak við lokaðar dyr.

Það er mögulegt að skapa örhagkerfi innan sinnar götu eða hverfis með sameiginlegu framtaki. Og þó það hafi ekki birtingarmynd þess hagkerfis sem við tengjum augljóslegast við - hið kapítaliska þar sem að auðsöfnun (eða það sem á ensku heitir capital accumulation) þá hangir ýmislegt annað á spýtunni í hagkerfinu en seðlar einir saman.

 

Feiknarleg hrina auðgunarbrota í haust

Tvískinnungur Bandaríkjamanna og byltingin verður ekki í örbylgjuna látin

Það krumpast allt inn í mér við að lesa um hvernig ráðamenn Bandaríkjanna lifa i sjálfsblekkingu um persónufrelsi og lýðræði vs. viðskiptafrelsi. Þrátt fyrir að hafa hrundið af stað einni alvarlegustu fjármálakreppu heims frá á síðustu öld eða jafnvel fyrr eru ráðamenn þess ríkis greinilega ekki betur gefnir en þeir hljóma eins og rispaðar plötur. Umhugsuninni er greinilega ekki fyrir að fara þar i landi meðal sendifulltrúa. Það sem fæstir vita nema Kúbverjar sjálfir (sem eru talsvert upplýstari en bandarískur almenningur) er að viðskiptabann Bandaríkjanna gagnvart Kúbu er einungis í orði en ekki á borði. Það er vegna þess að í mörg ár hefur verið offramboð á kjúklingaframleiðslu í Suðurríkjum Bandaríkjanna. Stjórnvöld sáu sér því leik á borði að flytja út umfram framleiðslu Kjúklinga til Kúbu og hafa gert í mörg ár, þó það sé ekki beinlínis opinber stefna.

Sem ferðamaður þar borðar maður því amerískan maískjúkling því innlent kjöt er af skornum skammti. Steingrímur J. sagði Shame on you mr. Brown. Kúbverjar hafa alla ástæðu og hafa haft lengi til að segja. Shame on you Bush regime, thou are not faithful. Mikið voðalega ætla ég að vona að þeir kjósi yfir sig betri forseta en þeir hafa búið við, blessaðir bandaríkjamennirnir.

En hugum nú að heimahögunum. Eins og fram kom í viðtali við Björk í Kastljósinu er neistahópurinn mjög virkur og umræða á póstlistanum lífleg. Þar er fólk sem virkilega brennur fyrir betri framtíð - mér finnst það ákaflega aðdáunarvert og því ber að hygla.

Fyrir nokkrum árum keypti ég athyglisverða bók í BNA (já, ég hefði frekar viljað kaupa hana annars staðar, en hún fékkst nú þar). Hún ber það athyglisverða nafn "The Revolution will not be microwaved - Inside America's Underground Food Movements". Þessi bók varð mér nokkur hugljómun þrátt fyrir að hafa lesið fleiri góðsígildi bækur um einhvers konar viðmiða breytingar gagnvart mat í fleiri ár.

Þar er einokun líftæknifyrirtækja á lífvísum í fræum og útsæði gerð góð skil, raunar svo góð skil að manni langar mest að geta útrýmt fyrirtækjum á borð við Monsanto og þess líka sem lögsækja bændur fyrir að nota ekki einkaleyfistengdar afurðir sínar en fylgja fremur almennri skynsemi og gróðursetja sitt eigið útsæði til að gefa líffræðilegum fjölbreytileika plantna séns. Það er ekkert grín - þessar alþjóðasamsteypur hafa verið að ganga af þessum bændum dauðum sem reyna að hafa sjálfstæðan þankagang. Ég get skrifað meira um þetta síðar - en þetta er auðvitað umhugsunarvert í tengslum við afleiðingar og áhrif alþjóða viðskiptafrelsis (frelsi hverra).

Þegar kemur að sjálfsbjargarviðleitni okkar sjálfra á víðsjárverðum tímum er sjálfstæður þankagangur mikilvægasta uppspretta að uppreisn (og þá á ég ekki við blóðuga byltingu). Ég hef oftlega hugsað af hverju einskis mannalandið þar sem aldrei voru reistir bílskúrar eins og ráðgert hafði verið í byggingaplönum á 6.áratugnum í mínu hverfi hefur aldrei verið lagt undir nytjagarða (lesist: kartöflugarða) til ánægju og yndisauka fyrir íbúa hverfisins. Ekki bara í því að öðlast þekkingu á ræktun og fá afurðir til að njóta, heldur líka til að efla samfélagið í hverfinu. New York búar eru löngu búnir að fatta verðmætin í slíku en við á Höfuðborgarsvæðinu útrýmdum okkar gamla kúltur fyrir golfvelli.

Gerum nú eitthvað skemmtilegt saman í kreppunni!

Á morgun ætla ég að vera skipulagðari í að segja frá öðruvísi hagkerfum. Ég varð bara eitthvað svo pirruð yfir þessu rugli á vettvangi SÞ. Það er mikilvægur vettvangur sem ætti að vera nýttur til þarfari umfjöllunar.

 

SÞ vill aflétta viðskiptabanni á Kúbu

Neisti að nýsköpun og sjálfbærni orku

ESPON (European spatial planning organisation network) birti kort yfir framtíðarmöguleika Evrópuþjóðanna í að vera sjálfbær með orku í orkukreppunni. Eftir alla hrinu niðurbrjótandi frétta að undanförnu varð yfirlitið mér nokkur uppörvun. Sem betur fer er margt bjart í nýrri framtíðarsýn Íslands.

  Sjá Yfirlitskort

Mikil viðbrögð voru við grein Bjarkar Guðmundsdóttur í grein hennar "After financial meltdown, now it's smeltdown" í breska dagblaðinu Times.

Nú vinnur Neistahópurinn að því að koma á framfæri nýsköpunarfyrirtækjum í íslenskri flóru og er það vel. Ég styð þetta átak heilshugar.

Ég var stödd á borgarafundinum í Iðnó í gær og ég táraðist yfir þungri stemningu á þeim fundi. Margir eru örvæntingarfullir.

Ég skil örvæntingu fólks vel...en þá er líka gott að muna að hagkerfi er búið til af fólki. Það er algerlega manngerð tilhögun á skipulagi og dreifingu efnislegra gæða.

Bókin "alternative economic spaces" er því þarfaþing á þessum tímum til að minna okkur á að í nær öllum samfélögum hafa þróast mismunandi hagkerfi sem að gera jafnvel þeim sem sárt eiga að binda kleyft að líða betur og þrífast. Það er jafnvel ekki ýkja langt síðan að hér á Íslandi var í fullu gengi ákveðið gjafhagkerfi sem byggðist á að stórfjölskyldurnar og vinir og vandamenn studdu hvor aðra með ólíkum gjafaskiptum. Slík kerfi þrífast í nær öllum samfélögum en hafa þó verið á hröðu undanhaldi í velmegandi iðnríkjum á hæsta stigi neyslu. Þau hafa grafið undan sjálfsbjargarviðleitninni. En hana þarf að endurreisa hér.

Við kunnum jú öll eitthvað sem einhver annar getur haft hag af og öfugt, ekki satt!

Á Íslandi var reynt að koma upp peningalausu hagkerfi (LETS) sem þróað var í Norður Ameríku á eftir miðbik síðustu aldar. Það gekk aldrei sérlega vel hér í landi græðginnar en sums staðar alveg ágætlega til hliðar við hið formlega hagkerfi - og nú gæti verið lag.

LETS kerfi (Local exchange and trading systems) var byggt á gagkvæmum greiðum framleiðslu og þjónustu. Sumir sem að tóku þátt í hagkerfinu notuðu það til að öðlast kunnáttu eða færni á ákveðnum sviðum og skapa sér þannig stökkpall inn á hinn formlega vinnumarkað...en meira um það seinna.

Á næstu dögum ætla ég að skrifa um öðruvísi hagkerfi og vona að það geti orðið einhverjum uppspretta að hugmyndum um hvernig hægt er að haga lífi sínu líka á krepputímum.

Hefur einhver einhvern tímann skilið texta gleðibankans?

Mér bara svona datt þetta allt í einu í hug.

 

 Gleðibankavídeó

 

og til að gleðja okkur í deyfðinni.

 

Ísland er land þitt vídeó

Það þarf líka að fylgjast vel með hverjir sitja í stjórn lífeyrissjóða

Sem dóttir manns sem að vinnur enn 72 ára að aldri vegna þess að lífeyrissjóðurinn sem að hann var í fór á hausinn fyrir um 20 árum síðan (vegna fjárglæfrastarfsemi þeirra sem ráku sjóðinn), sem neyddi hann til að horfast í augu við að þurfa að vinna þangað til hann hrykki upp af, og sem dóttir manns sem að enn á ný horfir upp á lífeyrissparnað sinn hugsanlega hverfa sem honum hefur þó tekist að safna upp síðan síðasta lífeyrissjóði sem hann var í, var keyrt í kaf - finnst mér vera komin tími til að stjórnvöld sýni að þau hafi eitthvert bein í nefinu til að banna sjúkan nepotisma og hagsmunabrölt.

Sem dóttir manns sem að hafði átt í hlutafélögum frá vordögum lýðveldisins en sem var tilkynnt fyrir nokkrum misserum að nú ætti hann hlut í einhverju öðru sem hann aldrei bað um eða fékk yfirhöfuð nokkuð um að segja, en sem nú á ekkert sé ég hvernig Laizzes faire stefna stjórnvalda hefur leikið blásaklaust fólk sem að í blindri trú hélt að hagsmuna þess væri gætt af þess tilbærum fulltrúum sem hefðu sómatilfinningu og siðferðiskennd í lagi.

Sem dóttir foreldra sem hafa unnið fyrir sér síðan þau voru smábörn og eru enn að á áttræðisaldri er mér misboðið hvernig að þetta land hefur svikið þau og prettað. 

Sem betur fer skilgreina þau sig ekki í peningum og hafa aldrei gert og þau vita líka að maður tekur ekki slíkt með sér í gröfina. Þess vegna halda þau ágætri geðheilsu.

Mér er hinsvegar sem dóttur þeirra brugðið og hef af því verulegar áhyggjur að þau fái að njóta sómasamlegrar elli. 

Ég hvet þess vegna alla til að fylgjast vel með hverjir verða kjörnir í stjórnir bæði bankasjóða og lífeyrissjóða á næstu árum þar eð það er því miður séns á að tækifærissinnar nýti sér öngþveitið til að skara að eigin köku, fremur en gæta hagsmuna almennings eins og þeim var falið.

Óheppilegt að þingmenn stýri sjóðunum

Mér þykir leiðinlegt að Darling er mun skýrari en Árni

Ég er nokkuð vön að rýna í viðtöl enda starfa ég m.a við að beita viðtalstækni í eigin rannsóknum og ætti því að hafa nokkra æfingu í greiningu á slíku. Ef að þetta viðtal er rétt þýtt kemur fulltrúi okkar lands, Árni Matthiesen mun ver út úr því en fjármálaráðherra Bretlands. Ef ætti að þema viðtalið mundi það fjalla um ósk svara við spurningum  vs. vörn með þokukenndum svörum.

Því miður kemur Árni ekki nægilega vel út úr þessu, þó að breski fjármálaráðherrann sé endalaust að vísa í samtal sitt og viðskiptaráðherra Björgvin Sigurðsson (sem hann greinilega hafði eitthvað ruglað saman við fjármálaráðherrann).

Ég veit ekki hvort að svona plagg er hægt að nota sem ígildi sönnunargagna í réttarhöldum eða hvort að það hefur almennt nokkuð lagalegt gildi. Hitt er annað mál að samræðurnar einkennast annars vegar af spyrjanda sem hefur nokkuð markvissar spurningar og svaranda sem er mjög þokukenndur um hvað hann veit og sem dregur seiminn varðandi túlkanir á afleiðingum ákvarðana sem nýverið höfðu verið teknar af ríkisstjórn. Það er ekki gott. 

Að öðru leyti hef ég ekkert við þetta að athuga annað en segja að þetta samtal hefur örugglega ekki verið auðvelt, hvorki fyrir fjármálaráðherra Breta né fjármálaráðherra Íslendinga.

Samtal Árna og Darlings

Óvilhalla rannsóknarnefnd að utan fremur en hvítþvottabók

Þorvaldur Gylfason skrifaði mjög góða grein í fréttablað dagsins og hann og Ólafur virðast sammála um að afar mikilvægt sé að gerð verði úttekt á orsakasamhengi framvindu íslenskra efnahagsmála fram að og í kjölfar hruns fjármála- og bankakerfisins hér á landi. Ég er fyllilega sammála þessu og tel að svíki Íslensk stjórnvöld íslenskan almenning um það, gæti komið hér til grimmilegs byltingarástands sem enginn kærði sig um. Ég vona að stjórnvöld átti sig á þessu. Hvítbókar áform forsætisráðherra eru einfaldlega ekki að sannfæra þjóðina um að  allt verði sett upp á borðið fyrir þjóðina í þeirri tiltekt og enduruppbyggingu sem stendur hér fyrir dyrum!

Annars sá ég grein í dagblaðinu Nei, þar sem því er haldið fram að starfsmenn utanríkisráðuneytis vinni nú í því að bægja frá þeirri hættu að erlendis muni menn í framtíðinni tengja hrapaleg mistök í hagstjórn við hugtök tengd Íslandi. Sjá hér að neðan beina tilvitnun

"Fulltrúar Utanríkisráðuneytisins hafa áhyggjur af því að hugtök á við Iceland disease, Iceland syndrome og Icelandization festi rætur í enskri tungu, sem orð yfir allskonar kreppuvitleysu ef ekki er gripið til samræmdra aðgerða til að sporna við því.

Við gúglun kemur orðið Icelandization upp 42 sinnum, meðal annars í meðförum sagnfræðingsins Erics Hobsbawm, sem fjallar um hvað einsleit samfélög og skýrt afmarkaðar þjóðir séu sjaldgæf: „Even in Iceland, with its 300,000 inhabitants, such uniformity is only maintained by a ruthless policy of Icelandization, including forcing every immigrant to take an ancient Icelandic name."

A ruthless policy of Icelandization. Nei."

Ég veit auðvitað ekki hvort að þessi frétt er rangfærsla en hef þetta að segja:

"a ruthless policy of Icelandization" vísar til hreintungustefnu Íslendinga (Frakkar hafa stundað hana líka) og ekki til hagstjórnar eða efnahagsmála. Þó hreintungustefnan hafi alltaf verið umdeild og umræðan tilfinningahlaðin er hún allt annars eðlis en hrun bankastarfsemi og nær gjaldþrot heillar þjóðar. Ef eitthvað - er hægt að líkja því við að flestir Íslendingar hefðu á tveimur vikum gleymt móðurmáli sínu og væru nú mállausir. Hvernig væri að tala um spaða þegar umfjöllunin fjallar um spaða. Ég held að utanríkisráðuneytið geti í raun lítið gert í því að breyta hugtakinu Iceland Syndrome eins og málum er komið - einungis sagan mun skera úr því hvort að Iceland syndrome leitar í hagfræði- og hagsögubækur framtíðar á erlendum vettvangi hvort sem okkur líkar betur eða ver.

Vill óháða erlenda úttekt