Lífið í beinni

17.11.2007 | 17:34

Forsendur framfara á Grænlandi undir grænlendingum sjálfum komnar.

Ég hef ferðast til ýmissra byggða Grænlands reglulega síðan 1996. Þetta heillandi fallega land á stóran sess í hjarta mínu. Meðal bestu vina minna eru grænlendingar bæði í Grænlandi og utan þess. En það er ýmislegt annað en velviljaðir og stórhuga íslendingar með landnámsdrauma á sviði ferðaþjónustu sem standa samfélagsþróun þar fyrir þrifum. Grænlendingar eru hundleiðir á afskiptum erlendrar yfirstéttar sem vill bjarga þjóðinni frá afglöpum.

Þó það ríki mun meiri velvilji í garð íslendinga þar en í garð nýlenduherranna Dana, þá hafa grænlendingar hingað til ekki sýnt tilburði til þess að hafa mikinn áhuga á að efla ferðamál þar í landi. Greenland travel gefur út litaglaða bæklinga um dásemdir náttúru og menningar en lítið meir, annað en að senda starfsfólk sitt út um allar trissur á fundi, þing og ráðstefnur með ærnum tilkostnaði fyrir grænlensku þjóðina. Hagtölur um ferðamenn eru falsaðar og eru sterkar vísbendingar um að 2/3 ferðalaga alþjóðlega til og frá Grænlandi séu farin af embættis- og starfsmönnum heimastjórnar og annara opinberra stofnana eða fyrirtækja. Þetta er ekki beinlínis til þess fallið að efla traust í garð grænlenskrar ferðaþjónustu.

Innviðum ferðaþjónustu er víða verulega ábótavant en á flestum byggðum bólum eru annað hvort hótel eða skálar sem hægt er að gista í. Ég held svo sem að það sé ekki lúxusaðstaða sem ferðamenn sækjast eftir en sums staðar má gera betur ef duga skal. Meðal grænlendinga þarf að efla frumkvöðulshátt, djörfung og fífldirfsku í viðskiptum (aðalsmerki Islendinga) en það þarf líka að byggja upp stoðkerfi til að grænlendingum megi takast að framkvæma framtak í ferðaþjónustu.

Fjölmargir frumkvöðlar eru starfandi í grænlenskri ferðaþjónustu og reka fyrirtæki. Það sem þessir aðilar eiga sameiginlegt er að þeir eru ekki grænlendingar. Í Ittoqortormit/Skoresbysund hefur ferðaþjónustua í áraraðir verið í höndum tékkneskrar konu sem rekur ferðaskrifstofuna Nonni travel á Akureyri, Íslandi. Jóhann Brandsson mannfræðingur og kona hans voru í mörg ár aðal ferðaþjónustufólkið í Tasilaq á austurströndinni, þau búa líka á Íslandi. Í Illulisat sem er aðal ferðamannabær Grænlands fyrir utan Nuuk (enn sem komið er), rekur ítalskur maður eina af aðalferðaskrifstofum bæjarins. Þar var þýsk kona einnig með ferðaþjónustu til margra ára en hún gafst upp og seldi dönum ferðaskrifstofuna. Þar var fyrir danskur maður sem fór á hausinn og danska ferðasamsteypan keypti upp. Ég held að Suður Grænland geti þróast meira í ferðaþjónustu. Ég dvaldi fyrir margt löngu í Narsaq en þar er hótel og veitingaskóli Grænlands og vona ég að hólafólkið ætli frekar að spyrða sig við þá menntastofnun en lýðháskólann/unglingaskólann í Qaqortoq. Það væri mun nærtækara. Í Narsarsaq hafa löngum verið mikil tengsl í flugi og það ætti að vera hægt að gera þá byggð að hliðinu að Grænlandi, að því gefnu að Icelandair taki aftur upp reglulegt flug þangað - mig minnir þó að lendingarskilyrði þar hafi ekki verið upplögð. Ég snjóaði allavega inni þar í byrjun október 1996...og þó voru þetta einungis fá snjókorn sem féllu.

Skilningur margra máttarstólpa Grænlands og sumra annara grænlendinga á að efling samkeppni í ferðaþjónustu geti opnað landið meira og eflt ferðamál þar í landi er ekki fyrir hendi.

Ég lenti í rosalega skrýtinni aðstöðu þegar að ég fór sem fyrsti OG EINI farþegi nýstofnaðs flugfélags sumarið 2006 í beini flugi milli Reykjavíkur og Nuuk (höfuðborgarinnar). Fjölmiðlafólk frá grænlenska sjónvarpinu KNR og Sermitsiak (aðal dagblaðið sem heitir í höfuðið á fjallinu sem er kennileiti við Nuuk fjörðinn) var mætt út á völl til að taka mynd af lendingu og taka viðtal við mig geirfuglinn sem hafði flogið ein alla þessa leið. Þau vissu ekki sem var að ég hafði verið að fara úr taugaáfalli í vélinni, þegar ég komst að því að a) ég var eini farþeginn um borð b) íslensku flugmennirnir voru að læra að fljúga leiðina c) íslenska flugfreyjan um borð hafði aldrei komið til Grænlands og ég var að kenna henni bæjarnöfnin á tungumáli grænlendinga d) flugvirkinn sem sat í aftasta sætinu var með til öryggis þar eð nýja flugfélagið hafði leigt dashinn frá Nunaair (ég hefði viljað vera fluga á vegg, þetta hefur örugglega verið svolítið spaugilegt, svona eftir á að hyggja).

Forsvarsmenn flugfélagsins sem var á vegum Arctic Ummiaq (aðalflutningafyrirtæki grænlendinga) höfðu sagt mér að ég kæmist varla með þar eð allt væri uppbókað, þess vegna var auðvitað frekar skrýtið að lenda síðan í því að vera eini farþeginn.

Eftir að vera tekið með virktum á flugvellinum í Nuuk keyrði Guðmundur (íslendingur sem er búin að búa með hléum á Grænlandi í 40 ár) mig á hótelið inn í bænum. Ég borðaði síðan með flug-crewinu um kvöldið alveg háskalega góða máltíð á veitingastað Hans Egede hótelsins. Við kvöddumst með orðunum sjáumst á morgun, því ég átti að fljúga áfram með þeim morguninn eftir fyrst til Kangerlussuaq og síðan Ilullisat.

Þegar ég mætti út á flugvöll morguninn um 40 mínútum fyrir áætlaða brottför tóku flugvallarstarfsmenn mér fálega við innritunarborðið og sögðu mér að bíða því þeir væru ekki starfsmenn Arctic Ummiaq heldur einungis starfsmenn Air Greenland. Blaut á bak við eyrun sætti ég mig við þessar útskýringar. Ég fór ekki að verða verulega óróleg fyrr en 25 mínútur voru í áætlaða brottför og ég sá að hreyflar vélarinnar sem var staðsett 50 skrefum fyrir utan gluggann fóru að hreyfast. Þá réðist ég fram að afgreiðsluborðinu og spurði hverju sætti. Þá kvað flugvallarstarfsmaður mig hafa verið of seina að tékka mig inn í flugið og því ætti ég ekki rétt á flugsæti með þessari vél. Ég horfði agndofa á manneskjuna og reyndi að halda uppi rökræðum í nokkra stund. Það gekk ekki verulega vel og því fór ég að hrópa upp í þessari líka mini-flugstöð og spyrja hvort að fólk sætti sig almennt við svona framkomu. Margir grænlendingar litu undan á þessa brjáluðu íslensku konu sem var með uppsteyt. Þrælslundin var öllu öðru yfirsterkari. Ég hélt áfram að hrópa og krafðist þess nú að fara út um dyrnar og ganga í átt að flugvélinni þannig að flugmennirnir kunningjar mínir frá deginum áður sæu mig og stoppuðu hreyflana. Tveir flugvallarstarfsmenn tóku sér þá valdmannslega stöðu við dyrnar og meinuðu mér aðgang. Ég hélt þá áfram að hrópa og krafðist þess að fá að tala við fólkið flugturninum, það gekk eftir um kortér en þá voru um fimm mínútur í áætlaða brottför. Ég rogaðist upp þröngar tröppurnar með töskurnar mínar og hitti fyrir tvo aðra flugvallarstarfsmenn. Þeir sögðust skyldu hringja út í vélina og athuga hvort hægt væri að bíða eftir mér. Ég sá hvernig annar starfsmaðurinn tók upp tólið en virtist ekki tala í það, það vakti auðvitað ákveðna undrun. Hún kom síðan fram og tjáði mér að ekki væri hægt að bíða eftir mér þar eð ég væri svona sein. Ég settist á gólfið og horfði á eftir flugvélinni þjóta eftir flugbrautinni. Kyrjaði svolítið og reyndi að einbeita mér að því að slaka og taka smá jóga. Starfsmennirnir horfðu á mig í forundran og sannfærðust endanlega um að ég væri brjáluð. Ég spurði þá síðan í kjölfarið hvort mér væru allar bjargir bannaðar með að komast yfir til Kangerlussuaq þann daginn. Nei, ég gat keypt nýjan miða hjá samkepnisaðilanum AirGreenland ef ég flýtti mér niður, sú vél færi eftir tíu mínútur. Ég þakkaði þeim kærlega góð ráð og dreif mig til að hreppa miðann. Rúmum klukkutíma síðar var ég lent í Kangarlussuaq, svo einfalt var það.

Þegar ég kom inn í flugstöðina gekk ég að starfsmanni Arctic Ummiaq sem var mjög glöð að sjá mig. Ég hafði átt að vera eini farþeginn frá Nuuk til Kangarlussuaq, en ekki dúkkað upp! Ég sagði henni frá óförum mínum og hún gat svo sem ekki mikið sagt. Við fórum þá saman að innritunarborðinu til að bóka mig áfram til Ilullisat. Flugvallarstarfsmaðurinn, ungur dani, sagði að flugvélin færi ekki vegna veðurs. Það þótti okkur sérkennilegt. Hann sagði ennfremur að við kæmumst ekki um borð því það væri enginn til að keyra okkur út að flugvél þar eð henni hefði verið parkerað langt í burtu á hervellinum. Aumingja starfsmaður Arctic Ummiaq var skelfingu lostinn og leyst illa á stöðu mála. Fyrir aftan mig stóð 30 manna hópur Bandarískur á vegum danskrar ferðaskrifstofu sem hafði gert samning við nýja flugfélagið um flug síðar um daginn til Nuuk. Þau voru að fara í Moskus-safari og leiðsögumanninum leist illa á að útlit væri fyrir að þau kæmust ekki áfram sama dag vegna einhverrar skrýtinnar kergju á flugstöðinni.

Ég greip þá til þess ráðs að fara að tala ofurhátt um að íslenskum fjölmiðlum þætti þetta nú örugglega saga til næsta bæjar hvernig ferðaþjónusta og samkeppni í ferðaþjónustu virkaði á Grænlandi. Áður en ég náði að tala mikið meira var kominn lögregluþjónn á svæðið sem kurteislega bauð okkur þjónustu sína svo greiða mætti leið okkar til vélarinnar úti á velli. Ég var innrituð í hasti og fékk að sitja í lögreglubílnum út að vél.

Flugmönnunum og flugfreyjunni þótti með ólíkindum hvernig reynt hafði verið að setja stein í götu mína. Enginn hafði hringt út í vél í Nuuk, og þau undruðust verulega að þurfa að skipan flugturns að ræsa hreyflana svona hálftíma fyrir flugtak.

Hálftíma síðar fór vélin á loft og við svifum hratt og örugglega til Ilullisat. Enn var ég eini borgandi farþeginn.

Ég samdi við yfirmann Arctic Ummiaq um að láta mig vita ef eitthvað kæmi upp á með heimflug. Ég óttaðist að ég yrði innlyksa vegna þess að fulltrúum yfirvalda og AirGreenland hefði tekist að eyðileggja farir félagsins. Hún lofaði því.

Degi áður en ég átti að fara tilbaka var hringt á hótelið mitt, hotel Arctic (frábærasta hótel Grænlands, mæli með því). Flugvallarstarfsmaður á flugvellinum í Ilullisat tjáði mér að sér hefði verið gert að koma til mín skilaboðum frá starfsmönnum flugfélagsins um að ferðin á morgun myndi falla niður og því þyrfti ég að flýta mér, pakka niður á fimm mínútum og biðja hótelstjórann að skutla mér út á völl, svo ég næði flugvél dagsins. Mér brá auðvitað nokkuð í brún, fannst þetta þó skemmtilega sveitó og er sennilega svolítill spennufíkill - ég tók því bara vel í þetta. Rauk aftur inn á fundinn sem ég hafði verið á og tjáði fundarmönnum að ég þyrfti skyndilega frá að hverfa. Pakkaði föggum mínum og þaut út á völl. Þar beið ég í tvo klukkutíma eftir vélinni. Þegar flugmennirnir úr vélinni komu inn í stöð heilsuðu þeir mér með virktum, þetta var annað crew en ég hafði flogið með. Þeir sögðu mér að þar eð ég væri ekki opinberlega skráð á vélina þennan dag, myndi ég þurfa að sitja milli þeirra inn í cockpittinu.

Ég varð sannarlega svolítið hissa, því ég var nýbúin að tékka mig inn á miðunum mínum þar sem mér hafði reyndar verið sagt að nú yrði bara að bíða og sjá hvort að þetta gengi upp (að ég kæmist með vélinni). Það væri undir flugmönnum vélarinnar komið.

Ég átti ekki annarra kosta völ en að taka þessum skilyrðum en var mjög bangin, reyndi bara að bæla með mér hræðsluna. Ég hef nefnilega verið svolítið flughrædd síðan að ég bjó í Kanada 1998 og þurfti einu sinni að sitja í vél sem fór þrisvar í flugtak einungis til að lenda skömmu síðar á sömu flugbraut vegna ísinga á vængjum.

Jæja, hvað með það. Flugferðin gekk í alla staði vel - flugstjórinn tjáði mér valdsmannslega í upphafi ferðar að ólöglegt væri að tala því það gæti haft truflandi áhrif á störf flugmannanna. Ég steinþagði alla leið. Og þó að ég hafi engan veginn kvalist á leiðinni, fannst mér verulega skrýtið að ég þyrfti að sitja aðþrengd milli þeirra og steinhalda kjafti en aftur í vél var enginn nema ein flugfreyja og tóm sæti.

Ég varð ekkert lítið fegin þegar að við komumst til Nuuk og ég fékk að fara inn á flugvöll í stoppi. Þar hitti ég heiðurshjónin Benedikte og Guðmund (sem hafði keyrt mig 10 dögum áður). Þau voru full tilhlökkunar hafði dreymt í 25 ár um að komast beint og ódýrt á milli Íslands og Nuuk. Ferðin heim til Íslands gekk vel og ég fékk að sitja í farþegasæti ásamt 45 öðrum farþegum sem voru á leið til Íslands í innkaupaferð.

Þessi ævintýraferð hefur greipst mér í huga og ég hef alltaf ætlað að skrifa um hana. Það er nú gert. Það er frá því að segja að flugfélagið nýja fór á hausinn Arctic Ummiaq til mikils tjóns. AirGreenland er ráðandi einokunarfyrirtæki heimastjórnarinnar, fyrir utan flugferðir Flugfélags Íslands til austurstrandarinnar og einstaka ferðir til Nuuk og suðurbyggða.

Ég vona svo innilega að einokuninni ljúki og að ferðaþjónusta á Grænlandi geti eflst og blómstrað. En til þess að svo verði verður margt að breytast. Ekki síst hugarfar landsmanna til atvinnustarfsemi og viðskipta í þjónustu. Það er örugglega vont að vera svona í viðjum eins og grænlendingar eru. Megi þeir sleppa úr viðjum afturhalds hugarfars og losna undan nýlenduháttum.

Map of Greenland