Lífið í beinni

Einhvern tíma sagði mér vís maður eða kona að það væri í manneskjunnar eðli að forðast ákvarðanatöku um óþægileg málefni. Eitt er víst að heimsbyggðin, sem er samtengd í gegnum viðskipti, fjármál, stjórnmál og ýmis tengsl af öðrum toga bregst nú við merkjum, svipað og indiánarnir forðum daga eru sagðir hafa lesið í reykmerki.

Fréttir berast og dreifast um viðbrögð ákveðinna stjórnvalda ákveðins lands og tugþúsundir, hundruðþúsund ef ekki milljónir fólks (á hinum abstrakt markaði) bregðast við og reyna í gríð og erg að selja hlutabréf sín á enn lægra verði en í gær. Þessi hringavitleysa heldur áfram linnulaust á meðan að öll spjót eru á orðum eða líkamstjáningum stjórnmálaelítunnar sem hvorki virðist hafa tök á að takast á við erfiða ákvarðanatöku né vilja það.

Það er athyglisvert að lesa greiningar samtíma spámanna á fjármálum. Til dæmis skrifaði George Soros um mögulegar lausnir til að koma í veg fyrir heimskreppu tvö fyrir nokkrum dögum. Hann telur að nú verði að taka veigamiklar (lesist: óþægilegar) ákvarðanir:

"Three bold steps are needed. First, the governments of the eurozone must agree in principle on a new treaty creating a common treasury for the eurozone. In the meantime, the major banks must be put under European Central Bank direction in return for a temporary guarantee and permanent recapitalisation. The ECB would direct the banks to maintain their credit lines and outstanding loans, while closely monitoring risks taken for their own accounts. Third, the ECB would enable countries such as Italy and Spain to temporarily refinance their debt at a very low cost. These steps would calm the markets and give Europe time to develop a growth strategy, without which the debt problem cannot be solved." (Soros í FT 29.sept.2011)

Allar þessar aðgerðir taka þó í grunninn á einungis einum hlut, að lægja öldur viðbragða á markaði, semsagt stýra reykmekkinum betur. Þessum líka velafmarkaða og skýra geranda (eða hitt þó heldur).  Markmiðið er vitlaust sett frá upphafi í nálgun Soros, því miður.  Peningahagkerfið, fjármálastofnanir og stjórnvöld eiga að vinna í þágu almennings og umhverfis. Fjármálakerfið á að auka lífsgæði ( sem auðvitað er álitamál í hverju felst og hvað þarf til). Þessi sjálfala markaður er stórhættulegur mannlegu samfélagi af því að hann er uppspuni, vöruvæðing eins og Karl Polanyi skrifaði um árið 1944. Sé markaðurinn óheftur látinn stjórna mannlegu samfélagi er kreppa óumflýjanleg. 

Auðvitað má segja að markaðurinn sé samnefnari fyrir viðbrögð fólks sem pælir í viðskiptum  (í þessu tilfelli verðmæti hlutabréfa, sem eru bæði hvikul og afar óáþreifanleg stærð). Hafi fólk littla trú á einhverju gengur illa að tala upp verðmæti þessara hvikulu og óáþreifanlegu stærða, hafi fólk miklar væntingar til trúverðugleika þeirra sem tala þær upp, er líklegra að verðmætin hvikulu og óáþreifanlegu (bréfin) haldi verði sínu eða hækki.

Það virðist einhvern veginn vera að þær séu svo óbærilega óþægilegar allar ákvarðanir sem líta burt frá markaði sem drottnara að ekki sé almennilega hægt að takast á við þær um þessar mundir. 

Það eitt og sér er athyglisvert.

Það þarf að taka á allt öðrum hlutum að mínu viti. Það er t.d óheilbrigt á hvaða forsendum fyrirtæki í dag starfa sem háð eru hlutabréfaeigendum (sem jafnvel hafa lítið sem ekkert með daglegan gang fyrirtækjanna að gera, eru fyrst og fremst fjármagnseigendur). Þegar hlutabréfaeigendur vita hver er hinn daglegi gangur í starfseminni er meiri tilhneiging til að vanda sig og minni hvati til að búa til bólu/reykmökk. Það er miklu eðlilegra að þeir sem starfa í fyrirtækjunum eigi í þeim og ég vona að þessi hugsun nái fótfestu og breiðist út sem viðbrögð við þeirri huglægu kreppu sem viðskiptalífið stríðir við um þessar mundir.

	Hlutabréf lækka mikið
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Það eru greinilega margir bankastjórar stórra fjármálastofnana að hverfa frá um þessar mundir af einni eða fleiri ástæðu.

 Á dögunum vakti athygli mína greining á óförum eins af mikilfenglegustu bankastofnunum Svisslendinga UBS.

Viðskiptablaðið hefur einmitt sent frá sér grein um að þar séu að verða forstjóraskipti.

Ástæða þess er ekki bara að bankinn stendur höllum fótum heldur eru meira en sterkar vísbendingar um að hann hafi verið rændur innanfrá eins og okkur Íslendingum er því miður allt of kunnugt um í tengslum við okkar bankahrun árið 2008.

Bankar sem lenda í slíku og fjölmiðlar virðast hafa á því yndi að draga slíkt gjörninga fram eins og þeir væru verk EINS MANNS.  Bankaheimur hefur meira að segja hugtak yfir slíkt fólk og eru það kallað "Rogue Traders".

Í þessu tilfelli heitir maðurinn Kweku Adoboli en hann þótti djarfur og hugvitssamur starfsmaður bankans en olli tveggja milljarða evra tapi vegna gjaldeyrisviðskipta. Áður hafði bankinn þó sett sjálfan sig nær á hliðina vegna glæfrarlegs framgangs í undirmálslánakapphlaupinu sem heltók bankamenninguna um árabil.

Það sem hristir Evrópskt og Svissneskt fjármálalíf er að á þriðja ári eftir upphaf fjármálakreppu sem sendi vestræna heimsbyggð á barm gjaldþrots er að skandalar sem upp eru að koma NÚ sýna að stórbankar eins og UBS eða fjárfestingarbankarnir í Evrópu hafa ekkert lært. Innan þeirra er  stofnanamenning sem vinnur gegn stöðugleika fjármálakerfisins. 

Uppákomurnar sem flett er ofan af sýna svo ekki verður um villst að fjárhættuspilamenning er (enn) viðloðandi fjárfestingabanka um alla Evrópu. Þó að UBS muni sennilega lifa tapið af sem Adoboli olli er næsta víst að þó bankarnir vilji láta svona óheppileg viðskipti líta útfryrir að þau séu framin af ákveðnu fólki innan þeirra vébanda sem missti sig - þá er hæpið að horfa fram hjá stjórn bankanna og menningunni sem bankarnir innræta sínu starfsfólki.

Þannig skrifar Per Hansen professor við viðskiptaháskólans í Kaupmannahöfn að stofnanamenning fjárfestingarbanka sé ALMENNT vandamál. það er ekki bara áskorun fyrir stjórn bankanna en einnig fyrir fjármálaeftirlit landa um heim allan. 

Eitt af þeim málum bankaheims sem hafa hneykslað undanfarin ár var hneykslið í stórbankanum Sociéte Génerale en þar var bankamaðurinn Jerome Kerviel uppvís að hafa kostað bankann yfir 36 milljarða evra tap í fjárglæfraviðskiptum (speculation trade).  Sökudólgurinn hefur reyndar bent á að hann hafi einungis spilað með í þeirri stofnanamenningu sem hampað var í bankanum.

Þetta er umhugsunarvert, athyglisvert svo ekki sé meira sagt.

Ein af niðurstöðum rannsóknarskýrslu sem UBS lét gera, var að á tímum fjármálabóla freistast margir til að horfa fram hjá hefðbundnum reglum um góð bankaviðskipti. Gildismatið og viðmiðin sem liggja til grundvallar góðri bankastarfsemi geta þannig runnið til og breyst. Vinningsmiðaða og einstaklingsmiðaða menning fjárfestingarbankanna hampaði sérstaklega áhættusömu atferli. Bankinn reiddi sig nær alfarið á stærðfræðilega líkanagerð í mati og  niðurstöður einkunnagjafarfyrirtækjanna (!!! voðalega hljómar þetta allt saman kunnuglega!). Menningarvandamálið er semsagt víðtækara en að það nái einangrað til þessara glæfralegu einstaklinga sem brennimerktir eru "Rogue Traders".

Hansen tekur dæmi af atburði sem átti sér stað árið 2004 í Londondeild Citibankans en þar höfðu starfsmenn leikið sér að því að græða 24 milljónir dollara á hálftíma með því að selja evrópsk ríkisskuldabréf (á meðan að enn var eftirspurn eftir þeim) og kaupa síðan aftur á þrefalt lægra verði. Þetta var útmálað sem afrek þó auðveldlega hefði verið hægt að sjá að verið var markvisst að "dömpa" skuldabréfunum. Slíkt þykir allajafna ekki góð latína hjá heiðvirðari bankastofnunum en þarna höfðu aðrar leikreglur öðlast viðurkenningu og þóttu jafnvel kúl meðal strákanna.

Stærsti hluti fjárfestingarbanka inniheldur svona menningu, hrægammamenningu. Til að hægt sé að stemma stigu við fleiri kreppum af þeim toga sem sopið er seyðið af nú og í náinni framtíð þarf að verða uppgjör í fjármálastofnanamenningu vesturlanda. Þjóðarleiðtogarnir virðast ekki alltaf vera að átta sig á því.

Árið 1987 var framleidd geysivinsæl kvikmynd um Wall Street þar sem aðalpersóna leikverksins hét Gordon Gekko. Gekki þessi átti slagorðið "Greed is Good".  Nokkrum árum síðar voru drengir bankaheims um víða veröld búnir að gera þau að sínum. Gildismatið var einnig orðið ámóta. Þeir upplifðu sig sem herra alheimsins. 

Hansen rekur upphaf gildismats skriðsins/breytinga til Bretlands á níunda áratugnum þegar að aukið frelsi bankastofnanna leiddi til aukinnar samkeppni, samruna og yfirtaka. Þannig voru heiðvirðar bankastofnanir með fleiri hundrað ára sögu og hefð undir í nýrri menningu sjálfmiðaðra, aggressívra og gróðamiðaðra manna sem voru drifnir af mótivinu að ná inn bónusum. Þeir hröktu þannig aðra strákamenningu frá sem byggðist á "old boys" tengslaneti sem tengdist gegnum menntastofnanir, nám og stéttvísi. Barings bank átti sér 233 ára sögu þegar að menningarumskipti leiddu á endanum til þess að einn hinna nýju menningarbera bankans, Nick Leeson varð uppvís að og ásakaður fyrir ólöglega gjörninga tengdum bókhald bankans og eiginfjárstöðu.

Þegar öllu er á botninn hvolft fjalla umskipti og breytingar í fjármálakerfinu um meira en einstaklinga og fráfarandi og komandi bankastjóra. Það var uppsafnað atferli heils menningarkerfis sem leiddi til þráhyggju á endalaust hækkandi hlutabréfamarkaðsvísitölur og ofurflóknar nýskapanir í fjármálaafurðum (t.d afleiður og undirmálslán). Þessi uppsöfnuðu atferli bankamannamenningarinnar leiddu til djúpstæðustu fjármálakreppu heimsins síðan 1930.

(tilvitnanir og teksti þýddur að hluta úr grein Per H. Hansen - Kasinokultur sem birtist í Weekendavisen, 23.September 2011).

	Seðlabankastjóri ESB kærður
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Ég hef því miður tilhneigingu til að vera sammála Brown hvað þetta varðar. Það hefur ekki verið tekist á við rót vandans að neinu marki enn sem komið er. Mikið hefði verið gaman ef stjórnmálamenn samtímans í Evrópu hefðu verið skarpari. Ég ætla þó ekki að vanmeta hvaða þrýstingi þeir hafa verið undir frá mismunandi hagsmunaöflum og þá kannski sérstaklega sífellt ríkari og spilltari fjármálastétt. Vandi samtímans í efnahagsmálum hvar á landi sem borið er niður ef frá er talið Þýskaland er sífellt aukinn aðstöðu- og afkomumunur fólks. Gjáin milli ríkra og fátækra hefur stækkað. Það þarf að herða að bönkunum og svipta fjármálastofnunum því óheilbrigða frelsi sem þeim var veitt þegar að þeir gátu farið að sinna pappírsbrellum eins og afleiðuviðskiptum að vild í stað þess að ávaxta fjármagn á heilbrigðan hátt með inneignum og alvöru þjónustu við fólk. Tilhögun og óheft frelsi bankanna og fjármálakerfisins til spákaupmennsku er ein rót vandans einnig.  Enginn hefur enn sett á skatta á fjármagnsflutninga (Tobin tax), enginn hefur enn sem komið er stuðlað að uppbyggingu "true cost economy" þar sem externalities eru tekin inn í dæmið. Yfirborðslausnir ná skammt þegar kemur að því að taka til í efnahagskerfinu. 

Hinsvegar ætla ég að leyfa mér að vera bjartsýn á að þeir þjóðarleiðtogar og "visionaries" sem í framtíðinni munu taka til muni skapa ný tækifæri fyrir þjóðir sínar. Þó að núverandi leiðtogar séu ófærir um að takast á við vandann hefur mannkynið ekki enn hætt að eiga börn sem jú vaxa úr grasi.

Orð hafa áhrif og þegar að sagt er að einhver hafi misst af tækifæri er verið að gera að því skóna að sá hinn sami hafi tapað, misst af lestinni, hafi orðið undir og ekki verði aftur snúið. En er það í raun þannig - kannski þarf Gordon Brown að endurnýja trú sína á ungt fólk sem hefur heilbrigða sýn á málin.

	„Evru-ríkin misstu af tækifæri“
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt

Það er gaman að heyra um sköpunargáfu Íslendinga sem brýst út í framleiðslugleði og alveg óhætt að styðja góð verk hvort sem þau koma úr ranni kvenna eða karla. Guðbjartur Hannesson afhenti styrki til 42. verkefna kvenna sem höfðu af hugviti sínu komið nýjum afurðum og þjónustu á framfæri í Sjóminjasafninu.

Hinsvegar er verra þegar blaðamenn sem um málefni fjalla og flytja almenningi fréttir gleyma að vanda sig og eru þáttakendur í sögufölsun. Að baki liggur annað hvort vinnuþrælkun á lélegum launum þannig að starfsmenn eru hreinlega undir of miklu álagi. Eins gæti metnaðarleysi eða vöntun á aga verið málið.

Það vakti athygli mína að sjá mynd við greinina af ungum stúlkum drekkandi úr pappa- eða plastglösum fyrir framan kynningarborð Sláturfélags Suðurlands, sem greinilega var að koma birkireyktu hangikjöti á framfæri í Smáralindinni. 

Myndatextinn hljóðaði svo:  Bragðað á íslensku nýsköpuðu góðgæti.

Er verið að gera grín að okkur eða finnst blaðafólki Morgunblaðsvefjarins að það geti borið á borð hvaða þvælu sem er fyrir lesendur. Í fyrsta lagi er hangikjöt ekki nein nýsköpun í íslensku samfélagi, hugsanlega í dönsku, bresku eða á öðrum erlendum vettvangi þar sem reyndar Íslendingar hafa ekki enn haft hugvit til að markaðssetja sínar vörur af því taginu enn. Í öðru lagi er myndefnið sótt úr allt öðru samhengi sem hefur afar lítið með fréttina að gera.

Nú þegar Osama Bin Laden er fallinn og Vesturheimur fagnar því að Grýla samtímans hafi verið dregin til dauða. Nú þegar að Miðausturlönd loga í uppreisnum sem vonandi færa samfélög þeirra inn í giftusamari tímabil upplýsingarinnar  - eru Vesturlönd á hraðleið inn í forheimskun, hégóma og ofstæki.

Bon appetit!

	30 milljónir í nýsköpun kvenna
Ábyrgðarmaður færslu Tilkynna um óviðeigandi tengingu við frétt